Öz Güven Eksikliği Nasıl Oluşur; Aşağılık duygusu, umutsuzluk gibi duyguları, genellikle evde, okulda veya işte yaşadığımız kimi olumsuz yaşam deneyimlerinden sonra ortaya çıkar. Sonuç olarak, kendiniz hakkında olumsuz düşünmeye başlarsınız. Bu gibi nedenlere aşağıdakileri de ekleyebiliriz;
• Aileden birini veya yakın bir arkadaşı kaybetmek.
• Başarısızlık, hayal kırıklığı gibi olumsuz olayları bir deneyim gibi algılamaktansa, bunların üzerinde fazla durmak.
• Kendini veya yeteneklerini çok acımasız bir şekilde eleştirmek.
• Olayların sonuçlarını, gerçekte olduklarından daha kötü bir şekilde değerlendirmek.
• Ailenizin ve arkadaşlarınızın, sizinle ilgili istek ve beklentilerini karşılayabilmek için hissettiğini baskının kendi kimliğinizi geliştirmenize ve kendinize ait kararlar almanıza mani olması.
• Gerçekçi olmayan hedefler belirleme.
• Başarısız olunacağı korkusu.
• "Zararlı" diye tabir edebileceğimiz tipteki varsayımlarımıza pirim vermek öz-güvenimiz ve öz-değerimiz bakımından "yıkıcı" hatta "yok edici" düşünce yapıları geliştirmemize sebep olur. Bu tarz yıkıcı düşünce yapılarından bazıları şöyle sıralanabilir:
- Olmuşken en iyisi olsun...
- Bu bardağın yarısı boş...
- Yenilmek ölmekten beter...
- Ben kötüyüm/başarısızım/yetersizim...
- Herşey kusursuz olmalı...
- Herşeyin bir kuralı var...
- Ben her zaman haksızım...
- İltifat ediyorsun, gerçekten de öyle miyim!?
- Oldu bir kere, artık düzelmez...
Dikkat ederseniz özgüven eksikliği yaşamamızın nedenlerinin çevreden ve kendi algılarımızdan olduğunu fark edebiliriz. Kendimize ilişkin değer yargılarımız biz hiç fark etmesek de çevremizin bize verdiği geri dönütler sayesinde olmaktadır. Bu süreç ilerledikçe biz bile kendimize herhangi bir konuda güvenmemeye başlarız.
Bireyde özgüven eksikliğinin 7 tane belirtisi
Özgüvenin karşıtı olan özgüven eksikliği genellikle aşağılık kompleksi olarak tanımlanır. Özgüven hakkında çok önemli bir kitap yazan psikolog Don Hamachek aşağılık kompleksi ile ilgili 7 noktaya dikkat çekiyor.
1. Eleştiriye karşı alıngan olmak
Aşağılık duygusuna kapılan insanlar hata yaptıklarını bilseler de diğer insanların bunu vurgulamaları hoşlarına gitmez. Ne kadar yapıcı ya da naif olursa olsun her eleştiriyi kişisel bir saldırı olarak algılarlar.
2. Özgüvene uygunsuz cevap verme
Bu iki şekilde olur. Bazı insanlar kendileri hakkında iyi şeyler duymak için can atarlar ve sürekli iltifat edilmesinden hoşlanırlar. Diğer davranış biçimi ise tam tersidir. Özgüven eksikliği çeken bir grup insan ise kendileri hakkında pozitif bir şey duymak istemezler çünkü kendi hissettikleriyle çelişirler.
3. Aşırı eleştirel yaklaşım
Kendilerini iyi hissetmeyen kişiler başkaları hakkında iyi şeyler düşünmezler. İnsanların kusur ve hatalarını ararlar. Böylece kendilerinin çok kötü olmadığını kanıtlamaya çalışırlar. Bu insanlar çevredeki en akıllı, çekici, başarılı insan olmadıkları zaman akıllı, çekici, başarılı hissetmezler.
4. Suçlama eğilimi
Bazı insanlar aşağılık hissetmenin acısından kurtulmak için kendi güçsüzlüklerini diğer insanlara yüklemeye çalışırlar. Bu noktada kendi hataları için başkalarını suçlarlar.
5. İşkence isteği
Özgüvensizlik doruk noktasındayken başkasına zarar vermeye kadar varabilir. Başkalarını suçlama davranışı kontrol edilemez bir duruma ulaşabilir.
6. Rekabetle ilgili negatif hisler
Aşağılık kompleksi olan insanlar da herkes gibi bir oyunu ya da yarışmayı kazanmak ister ama böyle durumlardan kaçınırlar çünkü kazanamayacaklarını düşünürler. Birinci gelememe korkusu tamamen başarısız oldukları korkusuna kapılmalarına neden olur.
7. Yalnızlık ve çekingenlik eğilimi
Aşağılık duygusu olan insanlar diğer insanlar kadar zeki ve ilginç olmadıklarını düşündüklerinden diğer insanların da onları böyle göreceğini düşünürler. Bu yüzden sosyal ortamlardan kaçınırlar. İnsanlarla birlikteyken susmayı tercih ederler çünkü bunun yalnızca aptallıklarını ya da sıkıcılıklarını kanıtlayacağını düşünürler.
Özgüvenimiz Sağlamak ve Artırmak İçin Neler Yapabiliriz?
- Güçlü yönlerimizi belirlemek ve onların üstünde daha çok durmak: Denediğimiz her yeni şey için kendinize şans tanımalıyız. Önemli olan aldığımız kararı gerçekleştirmek için harcadığımız çabalardır. Bu yüzden kendimizi takdir etmeyi bilmeliyiz.
- Risk almak: Asıl olan kazanmak yahut kaybetmek değil! Ancak bu şekilde yeni fırsatlarla karşılaşabiliriz ve kendimizi olduğumuz gibi kabul edebiliriz. Aksi taktirde, her fırsat açılmamış bir kutu olarak içimizde kalacak; dolayısıyla doğrudan başarısızlıkla sonuçlanıp, kişisel gelişimimizi engelleyecektir.
- İç konuşma yapmak:İç konuşma yaparak olumsuz varsayımlarımızla başaçıkabiliriz. Kendimize haksızlık ettiğimiz bu durumlarda, "dur bakalım, o kadar da değil" diyerek daha olumlu varsayımlar üretmeliyiz.
- Kişisel değerlendirme yapmak: Kendimizi herşeyden ve herkesten bağımsız olarak değerlendirebilmeliyiz. Elbette ki insanların yorumları kendimize ilişkin algılarımızın şekillenmesinde etkili olacaktır. Fakat onlar bizim yapabileceklerimizin sınırlarının neler olduğunu bilemezler.
- Birşey başardığınızda kendinizle gurur duyun ve kendinizi ödüllendirin
- Gerçekçi hedefler belirleyin ve hedeflerinize ulaşmak için çalışın
- Başkalarını haklarını ihmal etmeden kendi haklarınızı ve fikirlerinizi savunun.Sizin için makul olmayan her şeye "hayır" deme hakkınız olduğunu unutmayın.
Özgüven hayatımız boyunca beraber olduğumuz insanlar ve yaşadığımız olaylarla gelişir. Bu konuda çocukluk çağında yaşanan deneyimler temel özgüvenimizin şekillenmesi bakımından büyük önem taşır. Çünkü yukarıda da değindiğimiz gibi "özgüven" nin tohumları çocukluk döneminde atılır.